धेरै मानिसहरू आफ्नो बढ्दो पेट घटाउन जिमको सहारा लिन्छन्, जबकि केही मानिसहरू यसमा धेरै ध्यान दिँदैनन्।

यो अतिरिक्त बोसोलाई सामान्यतया बेली फ्याट, पेटको फ्याट वा बियर बेली पनि भनिन्छ। आफ्नो छवि र फिटनेसको बारेमा सचेत युवाहरू यसको बारेमा चिन्तित हुन्छन्।

पेट वरिपरि बढेको बोसोको कारण, मानिसहरू प्रायः आफ्नो मनपर्ने लुगा आरामसँग लगाउन असमर्थ हुन्छन्।

यद्यपि, यसको प्रभाव रोजाइको लुगा लगाउनमा मात्र सीमित छैन। बेली फ्याट धेरै तरिकाले तपाईंको स्वास्थ्यको लागि हानिकारक साबित हुन सक्छ।

यसले टाइप टु मधुमेह र मुटु रोगको जोखिम पनि बढाउँछ।

हार्वर्ड विश्वविद्यालयमा प्रकाशित एक अनुसन्धानले पेटको बोसोले एक प्रकारको प्रोटिन अर्थात् साइटोकाइनको उत्पादन बढाउँछ जसले शरीरमा सूजन निम्त्याउन सक्छ।

यो बेली फ्याटले अर्को प्रोटिन अर्थात एन्जियोटेन्सिनको उत्पादन बढाउँछ, जसको कारण रक्तनलीहरू साँघुरो हुन थाल्छ र रक्तचाप बढ्छ।

यसले डिमेन्सिया, दम र केही क्यान्सरको जोखिम पनि बढाउँछ।

भारतको नयाँ दिल्लीको फोर्टिस एस्कर्ट्स अस्पतालका बरिष्ठ मुटुरोग विशेषज्ञ डा. शिवकुमार चौधरी भन्छन्, ‘पेट वरिपरि जम्मा भएको बोसो शरीरको अन्य भागमा जम्मा भएको बोसो भन्दा धेरै खतरनाक हुन्छ।’

उनी अगाडी थप्छन्, ‘जब पेटको बोसोका कोषहरू फुट्छन् वा नष्ट हुन्छन्, तिनीहरूबाट धेरै प्रकारका विषाक्त तत्वहरू निस्कन्छन्। यी तत्वहरूले मुटुको धमनीहरूमा सूजन बढाउँछन्। यसले मुटु रोगको जोखिम बढाउँछ। यसले शरीरमा इन्सुलिन प्रतिरोध पनि बढाउँछ। जसको कारण मधुमेहको जोखिम पनि बढ्न सक्छ।’

विज्ञहरूका अनुसार पेटको बोसो बढ्नुको पछाडि धेरै कारणहरू हुन सक्छन्, जस्तै आनुवंशिक प्रवृत्ति, हार्मोनल परिवर्तन, उमेर, अधिक तौल र रजोनिवृत्ति।

यस बाहेक, असंतुलित जीवनशैली, अनियमित दिनचर्या र असंतुलित खाना पनि यसको कारण हुन सक्छ।

स्वास्थ्य विज्ञहरूले सन्तुलित आहार, नियमित व्यायाम र स्वस्थ बानीहरू अपनाएर समयमै पेटको बोसो नियन्त्रण गर्न सकिने सल्लाह दिन्छन्।

पेटको बोसो घटाउन केही कुराहरूमा ध्यान दिनु महत्त्वपूर्ण छ।

१. खाना र सुत्ने समय बीचको भिन्नता

सुत्नुभन्दा लगभग दुई वा तीन घण्टा अगाडि देखि नै खाना खान बन्द गर्नुहोस् । तपाईं जब दिनमा खाना खानुहुन्छ, तपाईंको शरीरले तपाईंको दैनिक कामको लागि क्यालोरी प्रयोग गर्दछ र त्यो ऊर्जाको लागि प्रयोग हुन्छ । तर राती खाना खाएपछि, यी क्यालोरीहरू प्रयोग हुँदैनन्। त्यसपछि यो बोसोको रूपमा जम्मा हुन्छ र तौल बढ्न थाल्छ।

२. सन्तुलित आहार लिनुहोस्

विज्ञहरूका अनुसार यदि तपाईंले आफ्नो खानामा बढी फाइबर लिनुभयो भने, तपाईंलाई लामो समयसम्म भोक लाग्दैन। यदि खानामा फाइबर छ भने, यो खानासँगै पेटमा रहन्छ। यसले पेटबाट आन्द्रामा जाने खानाको गतिलाई सुस्त बनाउँछ। यसको अर्थ तपाईंलाई लामो समयसम्म पेट भरिएको महसुस हुन्छ। बढी फाइबर सेवन गर्नाले तपाईंलाई लामो समयसम्म भोक लाग्दैन र तपाईं कम खानुहुन्छ। यसले मोटोपनको जोखिम कम गर्छ।

यस्तै खानामा प्रोटिन समावेश गर्नुहोस्। प्रोटिनको कारणले गर्दा पेट लामो समयसम्म भरिएको महसुस हुन्छ, जसले गर्दा बारम्बार केही खाने इच्छा कम हुन्छ।

यससँगै, यसले भोक बढाउने हर्मोन अर्थात् घ्रेलिनको स्तर घटाउँछ र खानाको चाहनालाई नियन्त्रण गर्छ। प्रोटिनले शरीरको मांसपेशीहरूलाई पनि बलियो बनाउँछ र मेटाबोलिज्मलाई पनि गति दिन्छ, जसले क्यालोरी जलाउने क्षमता बढाउँछ। यस्तै गरी आफ्नो दैनिक आहारमा अण्डा, दाल, दूध, पनीर, दही, माछा, कुखुराको मासु र सोया जस्ता प्रोटिनयुक्त खानेकुराहरू समावेश गर्नुहोस्।

३. अल्ट्रा प्रशोधित खाना र परिष्कृत कार्बोहाइड्रेटबाट टाढा रहनुहोस्

सेतो रोटी, चिप्स र क्र्याकर जस्ता चीजहरूमा लगभग कुनै फाइबर हुँदैन, जसले गर्दा तिनीहरू चाँडै पच्छन् र अचानक तपाईंको रगतमा चिनीको स्तर बढाउन सक्छन्।  रगतमा चिनीको यो द्रुत उतार चढ़ावले भोक मात्र बढाउँदैन, यसले तौल बढ्ने र टाइप २ मधुमेह जस्ता रोगहरूको जोखिम पनि बढाउँछ।

विज्ञहरूका अनुसार केक, कुकीज र पेस्ट्री जस्ता अल्ट्राप्रशोधित खाजाबाट टाढा रहनुहोस्। यसले पेटको बोसो धेरै छिटो बढाउँछ।त्यसकारण, तिनीहरूलाई होल ग्रेन ब्रेड, रोस्टेड स्न्याक्स, फलफूल र बदाम जस्ता स्वस्थ विकल्पहरूले प्रतिस्थापन गर्नु राम्रो हुन्छ।

धेरै चिनी र क्यालोरी भएका खानाहरूबाट बच्नुहोस्। मदिरा सेवन सीमित गर्नुहोस् र धूम्रपान बन्द गर्नुहोस्।

४. पर्याप्त मात्रामा निद्रा लिनुहोस्

जब निद्रा राम्रो हुँदैन, यसले भोक जगाउने हर्मोनलाई असर गर्न सक्छ, जसले बढी खानाको लागि तृष्णा सिर्जना गर्दछ। लस एन्जलसको क्यालिफोर्निया विश्वविद्यालयका अनुसन्धानकर्ताहरूका अनुसार, पेटमा उत्पादन हुने घ्रेलिन, भोक बढाउने हर्मोन, निद्राको अभावले बढ्छ।

विज्ञहरू भन्छन् तनाव नलिनुहोस् र तनाव व्यवस्थापन गर्नुहोस्। तनावले रगतमा तनाव हार्मोन कोर्टिसोल निस्कासन गर्छ। यसका साथै, जब हामी तनावमा हुन्छौं, हामी खानामा धेरै ध्यान दिँदैनौं र आफूलाई विचलित गर्न केहि पनि खाँदैनौं।

५. शारीरिक रूपमा सक्रिय रहनुहोस्

शारीरिक व्यायाम र सक्रिय रहनाले क्यालोरीहरू जलाउँछ, जसले विशेष गरी पेटको बोसो घटाउन मद्दत गर्दछ। नियमित रूपमा छिटो हिँड्ने, दौडने, साइकल चलाउने, पौडी खेल्ने वा योग गर्ने गर्नाले बोसो घटाउने मात्र होइन तर चयापचयलाई पनि गति दिन्छ।

व्यायामले मांसपेशीहरूलाई बलियो बनाउँछ। यसले मुटुलाई स्वस्थ राख्छ। पेट वरिपरि जम्मा भएको बोसो घटाउनाले मधुमेह, उच्च रक्तचाप र मुटु रोगको जोखिम पनि कम हुन्छ।

• बीबीसीको सहयोगमा