बीबीसी । प्रायः मानिसहरू ‘भात खानु स्वस्थकर कि रोटी खानु स्वस्थकर ?’ भन्ने बारेमा बहस गर्छन्। धेरै मानिसहरूले बेलुकाको खानामा भात र रोटी दुवै खान्छन्। तिनीहरू यी दुई खानेकुराबीच  सन्तुलन पनि देख्छन्।

नेपालसंगै छिमेकी भारतको बिहार, पश्चिम बंगाल र ओडिशा जस्ता राज्यहरूमा भात मुख्य खाना हो। अनि भारतको पंजाब र मध्य प्रदेश लगायत केही अन्य क्षेत्रहरूमा मानिसहरू रोटी मन पराउँछन्।

विज्ञहरू भने भात र रोटीमा के ठिक भनेर सतही रुपमा मात्रै हेदैनन् । उनीहरु भन्छन्, ‘तपाईंको खानाको थालमा रोटी समावेश हुनुपर्छ कि भात ? धेरै कारकहरूमा निर्भर गर्दछ। त्यसमा तपाईंले खाँदै गरेको भात वा रोटीको प्रकारमा पनि निर्भर गर्दछ।’

किनभने चाहे त्यो भात होस् वा रोटी, दुवैमा कार्बोहाइड्रेट हुन्छ।

सामान्यतया धेरै मान्छेलाई लाग्छ कि कि रोटीमा भात भन्दा कम कार्बोहाइड्रेट हुन्छ, जसले यसलाई स्वस्थ बनाउँछ।

भात र रोटी बीचको आधारभूत भिन्नता खोज्ने हो भने भात ती व्यक्तिहरूका लागि राम्रो हो जसलाई बढी ऊर्जा चाहिन्छ।

उदाहरणका लागि, कडा शारीरिक परिश्रम गर्नेहरूका लागि भात राम्रो हो।

तर,  यदि तपाईं धेरै खानबाट बच्न चाहनुहुन्छ वा धेरै पटक खान चाहनुहुन्न भने, रोटी राम्रो विकल्प हो । किनभने यसमा बढी फाइबर हुन्छ। यसले तपाईंलाई लामो समयसम्म पेट भरिएको महसुस गराउँछ।

भारतको दिल्लीस्थित अखिल भारतीय आयुर्विज्ञान संस्थान (एम्स) का पोषणविद् माला मनरल भन्छिन्, ‘रोटीलाई राम्रो प्रोटिनसँग मिसाउनु राम्रो हुन्छ।’

मांसाहारीहरूसँग प्रशस्त विकल्पहरू हुन्छन्, अनि शाकाहारीहरूले रोटीलाई तरकारी वा दालसँग खान सक्छन् ।

माला मनरल भन्छिन्, ‘तपाईंले के खानुपर्छ भन्ने कुरा तपाईंको काम र जीवनशैलीमा निर्भर गर्दछ। यदि तपाईंसँग बसेर काम गर्ने काम छ भने, तपाईंलाई कम क्यालोरी चाहिन्छ भने हामी रोटी सिफारिस गर्छौं, किनभने धेरै भात खाँदा मोटोपनको जोखिम बढ्छ।’

न्यूट्रिफाइ टुडेका लागि डाइटेटिक्सकी प्रमुख र मुम्बईकी आहारविद् नाजनीन हुसेन भन्छिन्, ‘यदि तपाईं मोटो पीठो (आँटा) वा उच्च फाइबरबाट बनेको रोटी खानुहुन्छ भने, यो ठीक छ। तर यदि तपाईंले पूर्ण रूपमा परिष्कृत पीठो (मैदा)बाट बनेको रोटी खानुहुन्छ भने, यो भात जस्तै हो र यसले चिनीको स्तरमा द्रुत वृद्धि गर्न सक्छ।’

उनी भन्छिन् , ‘लामो दाना भएको पालिस गरिएको चामल अस्वस्थकर हुन्छ, तर पालिस नगरिएको छोटो दाना भएको चामल राम्रो हुन्छ।’

फाइबरलाई ध्यानमा राख्दै, डाक्टरहरू र आहारविद्हरूले प्रायः खैरो चामल वा पालिस नगरिएको भात सिफारिस गर्छन्।

अर्को सल्लाह भनेको दाल, दही वा तरकारीसँग भात खानु हो। भातको खिचडी वा पुलाव खानु पनि शरीरको लागि फाइदाजनक छ।

दिल्लीको गंगा राम अस्पतालका वरिष्ठ सल्लाहकार डा.  एम. वली भन्छन्, ‘हाम्रो खाने बानीमा अर्को कमजोरी यो हो कि हामी रोटी बढी र तरकारी कम खान्छौं। यदि तपाईंले भातसँग धेरै तरकारी खानुभयो भने, यसको ग्लाइसेमिक इन्डेक्स सुधार हुन्छ, अर्थात् शरीरमा उत्पादनहुने चिनी विस्तारै घुल्छ । यसरी खाँदा रोटी भन्दा भात ठिक हुन्छ ।’

डा. वली अगाडी थप्छन्, ‘यदि तपाईंले हरियो सागपात तरकारी वा लौकासँग रोटी खानु भयो भने त्यो झन् राम्रो हुन्छ ।’

माला मनरल भन्छिन्, ‘प्रत्येक व्यक्तिलाई उनीहरूको शारीरिक गतिविधि र उमेर अनुसार निश्चित मात्रामा क्यालोरी चाहिन्छ। यदि कसैलाई १६०० किलो क्यालोरी चाहिन्छ भने, हामी यो सेवनको ६० प्रतिशत कार्बोहाइड्रेटबाट, २० प्रतिशत प्रोटिनबाट र लगभग २० प्रतिशत बोसोबाट आउँछ भन्ने कुरा सुनिश्चित गर्छौं।’

यसमा कार्बोहाइड्रेटको लागि रोटी, भात, इडली र उपमा, र मांसाहारीहरूले प्रोटिनको लागि दाल वा अण्डा समावेश छन्।

व्यक्तिले भात खाने कि रोटी खाने भन्ने कुरा उनीहरूको स्वास्थ्यमा धेरै हदसम्म निर्भर गर्दछ।

मधुमेहका रोगीहरूलाई सामान्यतया भातबाट बच्न र बढी फाइबर भएका खानेकुराहरू खान सल्लाह दिइन्छ।